Şubat 2017’den bu yana Çin hükümetinin Uygurları kitlesel olarak kaçırması, basın sektörü de dahil olmak üzere Uygur yayıncılığını ciddi şekilde etkiledi. İngiliz dergi ve gazetelerinin büyük çoğunluğu yayınlarını durdurmuş, bazı yayınevleri ile gazete ve dergilerin editör ve yöneticilerinin, yazarlarının, bilim adamlarının kaçırıldığı bir durum oluşmuştur. Uygur bölgesindeki yayıncılık endüstrisindeki bu değişimler, Çin soykırımının gidişatını ve zorluklarını gösteriyor.

Gözlemciler, Xi Jinping’in 21. yüzyıldaki otoriter döneminin, Çin’in önceki yöneticilerinin otoriter dönemine dönüş olarak selamlandığına inanıyor. 1930’lu ve 1940’lı yıllarda Uygur topraklarında yayıncılık sektörünün gerilemesi ve kaybıyla ilgili olarak Çinli militaristler, Uygur basınını kontrolleri altına alarak Uygur halkının asimilasyon sürecini hızlandırmak ve kalıcı hegemonyalarını kurmak istediler.

Uygur ulusal kurtuluş hareketinin zaferi olan 1933-1934’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin kurulmasından önceki ve sonraki süreçte Uygur basınının bir takım gelişmeler kaydettiğini hatırlamakta fayda var.

1930’ların başlarında, modernist fikirlerin yükselişiyle birlikte, bazı ileri Uygur aydınları, bilim ve eğitimin teşvik edilmesi ve yayılmasındaki boşlukları doldurmak için gazete ve dergiler çıkarmaya başladılar. O zamandan beri İli, Tengtek (Tarbagatai), Kaşgar ve Aksu’da yerel halk tarafından yönetilen bağımsız gazeteler çıkmaya başladı.

Bu tür basın yazıları arasında Kaşgar’da yayınlanan “Ang” gazetesi özel olarak anılmayı hak etmektedir. Geçmişte bazı kaynaklar “Ang” gazetesinin 1918’de çıktığını vurgulamış, ancak buna dair herhangi bir kanıt gösterilmemiştir. “Ang” gazetesinin az sayıdaki nüshası ve içerdiği içerikler ile diğer tarihi kaynaklara dayanarak “Ang” gazetesinin ilk sayısının 27 Ocak 1947’de çıktığını teyit etmek mümkündür.

Edinilen bilgilere göre 1933 yılında Kaşgar’da “Doğu Türkistan Hayatı” ve “Arkın Türkistan” adlarıyla çıkan gazeteler sadece altı ay sürmüştür. 1934 yılında Mahmud Kaşgar’da garnizon komutanı iken gazete yeniden canlandı. Gazetenin adı “Yeni Hayat” olarak değiştirilerek 1937 yılına kadar bu isimle yayımlandı.

Duvarda parıldayan yıldız gibi kısa ömürlü gazeteleri tartıştığımızda, militarist Sheng Shisei ve Çin‘deki Milliyetçi Parti (Kuomintang) hükümetinin Uygurlara yönelik kültür politikalarının karanlık gölgesini görebiliriz.

27 Ocak 1947 tarihli “Ang” gazetesinin manşetinde, gazetenin “Ang” adıyla yayımlanma sebeplerine ilişkin açıklama yapılmıştır. Gazeteye göre, Temmuz 1937’de Sheng Shisei, “ulusların kültürünü geliştirme” kisvesi altında, “Yeni Hayat” gazetesine hükümet finansmanı sağladı, gazetenin adını “Kashgar-Shinjiang Gazetesi” olarak değiştirdi ve devam etti. bu şekilde. . 19 Ocak 1947’de gazete kurulu, “Urimchi Gazete Bürosu” ndan gazetenin askıya alındığına dair bir telgraf aldı. Telgrafın içeriği, eyalet hükümetinin bu yıldan itibaren gazeteye tahsis edilen fonları askıya almasıyla ilgiliydi.

Bütün Doğu Türkistan halkı bu gazetenin durmasını istemiyordu. Bu nedenle halk arasında gazetenin askıya alınmasına karşı bir protesto dalgası var. “Kaşgar-Shingjiang Gazetesi”, hükümetin emirlere itaat yükümlülüğü nedeniyle yayından kaldırılmış olsa da, halkın güçlü kültür ve kalkınma isteği ve talebi karşısında, halk yanlısı bazı aydınların desteğiyle gazete yeniden yayımlanacak. Doğu Türkistan Cumhuriyeti temsilcisi ve destekçileri Kasımjan Qambri ve Abdur Kerim Khan Makhsum gibi.

Peki, o dönemdeki siyasi ve sosyal durum açısından bakıldığında, Çinli yetkililerin gazetelerin İngilizce olarak yayınlanmasını durdurmasının nedeni nedir?

Bu dönemde ortaya çıkan ulusal uyanış ruhu ve artan bilimsel ve eğitimsel ilerleme, Sheng Shisei’yi büyük ölçüde şok etti. Sheng Shisei, Uygurlar ve Tatarlar gibi etnik gruplar arasında seçkinlerin yükselişini ve onların Jediizm fikirleriyle silahlanmasını kendisi için bir tehdit olarak gördü.

1930’ların ortalarından itibaren, Sheng Shisei yeni oluşturulan hükümet sistemini Sovyet modeline yaklaştırdığında, Uygurlar tarafından bağımsız olarak yönetilen tüm gazeteler engellerle karşılaşmaya başladı. Gazeteler eninde sonunda Sheng Shisei hükümeti tarafından istismar edilmenin ve Çin devlet kontrolündeki basın ağının bir parçası olmanın sonuçlarına katlanacak.

Tarihçi Joshua L. Freeman, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasından önceki ve sonraki dönemde Uygur basınının durumuna ilişkin bilimsel makalesinde bu detayı irdelemiş ve “Sheng Shisei’nin Sovyet ideolojisini ve modelini iktidara uygulaması” demiştir. Doğu Türkistan’ın doğuşu aslında Uygur yayıncılığını yeni bir sosyalist gelişme haline getirdi.” Bu bir amaca ulaşmanın başlangıcıdır.

Sheng Shisei, tüm eyalet üzerindeki egemenliğini sağlamlaştırmasında ve mevcut politikayı uygulamasında herhangi bir medyanın kendisine engel olmasını istemedi. Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin resmi gazetesi olan ve daha sonra Mahmud Çevre’nin desteğiyle yayınlanan “Yeni Hayat” gazetesi Şeng Shisei, halk arasında kamuoyu oluşmasında büyük rol oynadığının farkındaydı. Ancak Sheng Shisei, merkezi hükümetini sağlamlaştırmak için bu gazeteyi yok etmek istiyor. Hedeflerine ulaşmak için askeri güç yerine kurnazlık ve entrika kullanıyor. Eski Çinli militaristler olan Jing Shuren veya Yang Zengxin ile onun arasındaki fark, Sheng Shisei’nin etnik eşitliği savunması ve Uygur basınını himaye etme kisvesine bürünmesidir.

Sheng Shisei, Doğu Türkistan bölgesinde yayınlanan basını merkezi hükümete toplama planını hayata geçirmek için Kaşgar’daki “Yeni Hayat” gazetesini imha etmeyi hedefledi. Sovyetler Birliği tarafından Urumçi’ye gönderilen Mashur Rosief’e göre “Uygur Yurdu” anı kitabı daha sonra yazıldı. Rosief liderliğindeki birkaç kişinin “Güney Sincan Araştırma Ekibi” adı altında örgütlenerek Kaşgar’a gittiği biliniyor. ve gazetelerin yayınlanmasına müdahale faaliyetlerinde bulunmuştur. 1937’de Sheng Shisei, derhal eyalet çapında bir “büyük tasfiye” başlattı ve Hocaniyaz Haji gibi Uygur liderlerini tutukladı ve zulüm ve adam kaçırma ağını yaydı.

Sheng Shisei gazeteyi devraldıktan sonra, gazeteyi “altı ana politika” ve anti-emperyalizm gibi ideolojik propagandasını halk arasında yaygınlaştırmak için bir araç olarak kullanmaya çalıştı.

Ancak 1944 yılında bir dizi değişiklikten sonra Sheng Shisei’nin devrilmesi ve Kuomintang’ın iktidarı ele geçirmesi üzerine “Kaşgar Sincan Gazetesi” yayın hayatına devam etmiş ancak Temmuz 1946’da Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin devrimci hükümeti arasında ortak bir hükümet imzalanmıştır. Gulji ve Çin hükümetinde başladıktan sonra Doğu Türkistan devrim liderlerinin Kaşgar’daki etkisi arttı ve Kaşgar’daki ulusal kurtuluş fikirleri giderek daha fazla büyüdü. Gazete bu hareketlerde önemli bir propaganda rolü oynamıştır.

Zhang Jijong başkanlığındaki Urumçi’deki Çinli yetkililer, bu duruma tepki olarak gazeteyi durdurma ve kısıtlama yöntemini kullandı. Bu nedenle 1947 yılı başında devlet desteğinin kesilmesinin ardından gazetenin sayfa sayısı azaltılmış, hatta Hotan kağıdına basılmaya indirgenmiştir. Böyle bir durumda halk, halkın istekleri doğrultusunda yeniden örgütlenecek ve gazeteyi kurtarmak için “Ang” gazetesini kuracaktır. Diğer bir deyişle “Ang” gazetesinin doğuşu, o dönemdeki durumun önceden tahmin edilmesinden kaynaklanmaktadır. Dönemin aydınlarından Ahmed Ziyai ve Alim Ahun gazetenin yazı işleri müdürleriydiler, renkli sayfaları ve özgür fikirleriyle toplumda olumlu bir rol oynadılar. Ancak bu gazete bir dizi değişimden geçtikten sonra çok geçmeden 1947 sonbaharında dünyadan ayrılacaktır. Keşmir’deki Çin tasfiyesi sırasında tüm devrimciler tutuklandı. Gazeteye destek verenler de kaçırılıyor. Bununla birlikte gazete Kuomintang’ın eline geçti ve “Kaşgar-Shingjiang Gazetesi” adı altında yayımlanmaya başlandı. 1950 yılından itibaren Çin Komünist Partisi’nin resmi gazetesine dönüştürülen gazete, halen “Kaşgar Gazetesi” adıyla yayın hayatına devam etmektedir. Bununla birlikte gazete Kuomintang’ın eline geçti ve “Kaşgar-Shingjiang Gazetesi” adı altında yayımlanmaya başlandı. 1950 yılından itibaren Çin Komünist Partisi’nin resmi gazetesine dönüştürülen gazete, halen “Kaşgar Gazetesi” adıyla yayın hayatına devam etmektedir. Bununla birlikte gazete Kuomintang’ın eline geçti ve “Kaşgar-Shingjiang Gazetesi” adı altında yayımlanmaya başlandı. 1950 yılından itibaren Çin Komünist Partisi’nin resmi gazetesine dönüştürülen gazete, halen “Kaşgar Gazetesi” adıyla yayın hayatına devam etmektedir.

Yazar Polat Qadiri, “Ülkenin Tarihi” adlı kitabında Sheng Shisei’nin Uygur basınına yönelik politikasının özünü açıklamış ve bunun Uygur gazetesinin basın ve yayın faaliyetlerini kontrol ve tekelleştirme adımlarından biri olduğuna işaret etmiştir.

Özetle “Ang” gazetesi, 20. yüzyılın ilk yarısında Doğu Türkistan’daki çeşitli rejim değişiklikleri ve iktidar mücadeleleri sırasında ortaya çıkmış bir gazetedir. O dönemdeki otoriter rejim, gazeteyi propaganda aracı olarak kullanmaya ve kontrol etmeye çalışsa da, gazete temelde halkın feryatlarını ve yürekten sözlerini duyan popülist bir medyaydı. Bir bakıma halkın millî şuurunun güçlenmesinde, millî kimliğinin tanınmasında ve korunmasında etkin rol oynadığı düşünülebilir. Genel olarak, bazı tarihsel eğilimlerin ve olayların nedenlerini analiz etmek için bize kanıt sağlar ve Çin hükümetinin Uygurlara yönelik mevcut baskı  politikalarının doğasını anlamada önemli bir rol oynar.